1. Lý giải ý nghĩa hình tượng Hạc cưỡi lưng Rùa
Mặc dù tượng Hạc cưỡi Rùa không còn xa lạ với mỗi người dân Việt Nam nhưng không phải ai cũng biết được hình ảnh này mang ý nghĩa gì bởi xoay quanh hình ảnh Hạc đứng trên lưng Rùa đã có rất nhiều những lí giải khác nhau.
“Thương thay thân phận con rùa
Lên đền đội hạc xuống chùa đội bia…”
Mượn hình ảnh rùa và hạc trong những ngôi đền, chùa linh thiêng, nhân dân ta đã vận dụng để nói lên câu ca dao về những số phận đáng thương, tội nghiệp trong cuộc sống.
Bên cạnh đó cũng có rất nhiều các câu chuyện xoay quanh hình ảnh này. Có ý kiến cho rằng, hạc là con vật của Đạo giáo. Hình ảnh hạc đứng trên lưng rùa tượng trưng cho sự hài hòa giữa trời và đất, giữa hai thái cực âm - dương.
Hạc là con vật tượng trưng cho sự thanh cao, quý phái. Theo truyền thuyết rùa và hạc là đôi bạn rất thân nhau. Rùa đại diện cho loài vật sống dưới nước, hạc đại diện cho loài vật sống trên cạn, biết bay. Khi trời mưa lũ, ngập hết một vùng rộng lớn, hạc không thể sống dưới nước nên rùa đã giúp hạc vượt vùng nước ngập úng đến nơi khô ráo. Ngược lại, khi trời hạn hán, rùa đã được hạc giúp đưa đến vùng có nước. Điều này nói lên tinh thần, nghĩa cử cao đẹp, luôn sẵn sàng giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn.
Tuy nhiên, để lí giải cho câu chuyện rùa cõng hạc trên lưng và mối liên hệ với hình ảnh lá cờ phướn dài, nhân dân ta còn có một câu chuyện thú vị khác. Truyện kể rằng, người nông phu nọ có nuôi con rắn, hàng ngày anh chăm chỉ kiếm mồi để nuôi nó lớn. Rắn mỗi ngày mỗi lớn, nên việc kiếm ăn ngày một khó khăn. Một hôm, người nông phu nói với con rắn rằng, bữa hôm nay đói kém nên không thể kiếm ăn cho rắn được. Rắn nghe nói thế bèn nổi giận và trở mặt, phồng mang, trợn mắt đòi cắn chết anh nông phu . Anh nông phu buồn rầu và nghe nói "cứu vật, vật trả ơn" nhưng sao rắn mình nuôi nó, nó lại đòi ăn thịt mình. Và rồi anh nông phu nói với rắn, vậy mi cùng đi với ta đến gặp một loài vật khác hỏi xem nếu nó đồng ý mi ăn thịt ta, ta sẽ bằng lòng ngay. Rắn đồng ý và cả hai gặp con hạc. Anh nông phu kể lại tự sự, hạc nghe xong bèn nổi giận cho rắn là vong ân bội nghĩa, tội đáng chết. Nhưng rắn chưa chịu và đòi đi gặp con vật thứ hai. Và rồi cả hai lại gặp con rùa đang nằm bên lề đường. Rùa nghe rắn phân bua, bèn phán, vậy mi cắn người nông phu chết cho rồi. Tại sao hắn nuôi mi mà để cho mi đói . Anh nông phu đề nghị nên gặp thêm con vật thứ ba mới phân thắng bại vì vừa qua đã gặp hai con vật mà mỗi con lại có ý trái nhau . Rắn đồng ý và rồi trên đường lại gặp con quạ. Nghe xong cớ sự, quạ bèn nổi giận từ trên cành cao nhào xuống mổ con rắn chết ngay tức thì. Nhưng hồn con rắn không vừa, bèn bay lơ lửng, vẩn vơ tìm Đức Như Lai để nhờ phân xử. Đức Phật nghe rõ đầu đuôi câu chuyện rồi phán rằng:" Hạc là loài có nghĩa, từ nay được đứng trên cao. Rùa nói vô lý, từ nay cho nó bò dưới thấp. Rắn là loài vô ân nên bị quạ giết là đáng lắm.
Lá cớ phướn được cho là tượng trưng cho con rắn tội lỗi Quạ tha xác rắn lên ngọn cây cho muôn loài soi gương mà ăn ở cho có nhân đức, đừng vô ân phản phúc." Từ đó hạc đứng chầu trên cao. Rùa đội chân con hạc. Quạ đậu trên cột phướn và lá phướn treo trước chùa là hiện thân xác rắn đang phơi mình cho mọi người trông vào đó mà tự răn lấy mình vậy.
2. Ý nghĩa của Hạc và Rùa trong thờ cúng tâm linh Việt
- Theo quan niệm dân gian Việt Nam, Rùa là loài vật có tuổi thọ rất cao nên được gọi là cụ rùa. Rùa có bộ mai chắc chắn và khả năng sống lâu cho nên được ví như biểu tượng của sự trường tồn. Bên cạnh đó, Rùa là loài vật ăn ít, có khả năng nhịn đói tốt nên được coi là thoát tục.
- Truyền thuyết nói rằng, Hạc là chim tiên sống rất thọ, trong cuốn “Tướng hạc kinh” đã gọi hạc là ” thọ bất khả lượng” (sống lâu không thể tính) hay “hạc thọ thiên tuế” (hạc sống nghìn năm). Cũng chính bởi vậy, nhiều người sử dụng các vật phẩm có hình tượng chim Hạc để biếu tặng dịp lễ, Tết, thượng thọ… như một lời chúc, một mong ước về sự trường thọ.
- Trong Đạo Phật rất coi trọng loài chim Hạc, coi đó là loài chim tiên. Người ta thường trưng bày hình tượng Hạc ở những nơi trang nghiêm, những vị trí quan trọng trong căn nhà, nơi thờ, cúng.
- Đôi Hạc đứng trên lưng Rùa trên bàn thờ gia tiên còn được sử dụng như một liệu pháp “ Trấn phong thủy” ngăn chặn tà khí vào nhà.
Mỗi hình tượng đều có một ý nghĩa riêng biệt. Tuy rằng, có nhiều cách lí giải khác nhau nhưng đều hướng về một điểm chung đó là hướng con người sống thiện lương, đối xử tốt và giúp đỡ người khó khăn.
Thông tin trên đây được Gốm 10 sưu tầm, hy vọng sẽ hữu ích với bạn đọc.
