Cuốn thư là một công cụ lưu trữ xuất hiện được sử dụng phổ biến trong thời đại phong kiến. Tất cả các loại sách vở hoặc những dữ liệu văn kiện cần được ghi chép lại thông tin đều sử dụng cuốn thư. Do đó, cuốn thư được xem tương tự như giấy tờ ngày nay. Cuốn thư được sử dụng ở thời phong kiến có thể được làm từ các chất liệu như tre, trúc hoặc giấy thô.
Cho đến thời nay, người ta thường sử dụng hình ảnh cuốn thư để che chắn một cái gì đó trong gia đình hoặc ở những nơi thờ cúng tâm linh. Do vậy, vật dụng này còn được gọi là cuốn thư bình phong. Bởi nó có công dụng giống như một bức bình phong lớn ngăn cách giữa các không gian khác nhau. Hoặc được dùng để che chắn. Ngăn người khác nhìn vào không gian phía sau cuốn thư bình phong.
Không biết cuốn thư, câu đối xuất hiện từ đâu, chỉ biết rằng chúng xuất hiện từ rất lâu đời, từ thời phong kiến.
Thời xưa, chúng chỉ được treo ở gian thờ của những nhà địa chủ phong kiến, nhà quan, đình, chùa lớn. Ngày nay xã hội phát triển hơn hoành phi, câu đối, cuốn thư còn xuất hiện trong nhà thờ gia tiên của một số gia đình, miếu, đình, chùa thể hiện gia phong nét truyền thống của dân tộc ta.
Xa xưa, có dịp trọng đại như giỗ họ, mừng thọ, mừng tân gia… mọi người lại đến tặng nhau cuốn thư câu đối sang trọng, rất đa dạng nếu đẹp hơn có thể sơn son thếp vàng, thếp bạc, không thì lấy giấy hồng điều xin chữ của thầy đồ, nhà nho kính cẩn treo trên bàn thờ để tỏ lòng thành với ông bà, tổ tiên.
Thú chơi cuốn thư câu đối qua thời gian trở thành nét văn hóa riêng, đặc trưng của cả một dân tộc Việt Nam. Ngày nay, người biết đọc, biết viết cuốn thư câu đối không nhiều phần lớn trong số họ là những người biết viết chữ Hán, chữ Nôm từ thế kỷ trước, còn lại là một số người trẻ tuổi yêu chữ được kế thừa nét truyền thống trở thành nhà Nho.
Hình ảnh cuốn thư trong tâm linh luôn được gắn liền một bên là bút và một bên là kiếm. Ý nghĩa cách thể hiện này là để tượng trưng cho kiến thức văn chương và sức mạnh võ thuật có tính chất phong thủy rất cao, không sợ tà khí.
Ngày nay, ý nghĩa của cuốn thư còn được thể hiện trong văn hóa tâm linh. Được đặt ở nhà thờ họ, phòng thờ gia đình và đình chùa. Vì người ta quan niệm rằng, theo như văn hóa tâm linh thời xưa, cuốn thư cũng có tác dụng như bức bình phong dùng để ngăn chặn các loại tà khí, khí xấu muốn xâm nhập vào nơi tâm linh. Dùng một chiếc cuốn thư sẽ ngăn chặn được các luồng khí xấu, khí dữ đó.
Cuốn thư là hiện thân của sự uyên bác, hiếu học. Đặt cuốn thư nơi trang trọng trong nhà thể hiện mong muốn của gia chủ. Có được cuộc sống bình yên, sức khỏe dồi dào. Khát vọng về tiền đồ đỗ đạt thành tài, công danh hiển vinh của gia đình, con cháu.
Đặc biệt là biểu tượng song long chầu nguyệt thường được sử dụng trên cuốn thư còn thể hiện cho âm dương hài hòa, may mắn tốt đẹp. Các dòng chữ Hán nôm khắc trên cuốn thư đều là những lời răn dạy thâm thúy của ông cha ta tới con cháu và cũng thể hiện đức tính tốt đẹp của người Việt
Việc sử dụng cuốn thư trong các công trình kiến trúc cổ, không gian thờ càng tăng thêm vẻ tôn nghiêm, trang trọng, kính hiếu của hậu bối với bậc tiền nhân.
Theo phong thủy, sử dụng cuốn thư như một bình phong nhằm mục đích trấn yểm tà khí, bảo vệ sự trong lành, tôn nghiêm, hạnh phúc của con người.
Mỗi loại cuốn thư, tùy vào từng mục đích sử dụng mà chúng có vị trí đặt để khác nhau.
Cuốn thư đá thường dùng ở ngoài trời vì chịu đựng được thời thiết khắc nghiệt như mưa nắng, gió bão. Thường hay được sử dụng tại các cổng chào nơi tâm linh như đình chùa, cổng nhà thờ họ hoặc tại lăng mộ.
Cuốn thư bằng đồng và gỗ thường có độ thẩm mỹ cao có độ tỉ mỉ hơn, sắc nét hơn. Thường dùng trong nhà thờ, trong phòng thờ như hoành phi câu đối. Hoặc cuốn thư câu đối kết hợp với bộ đồ thờ cúng để điểm thêm vẻ trang nghiêm.
Ngoài những chất liệu kể trên, cuốn thư được sử dụng rất nhiều trong trang trí lọ lộc bình. Tất cả đều được vẽ thủ công do các nghệ nhân Bát Tràng tạo ra. Hoa văn sắc nét, nét vẽ thanh đậm, to nhỏ uyển chuyển rất có thần thái và chiều sâu. Cuốn thư khi kết hợp với các họa tiết trong lọ lộc bình làm tăng thêm ý nghĩa phúc lành, tài lộc, và trường thọ.
Dù là ở chất liệu nào, cuốn thư vẫn thu hút theo cách riêng của nó. Đặc biệt là trong các tác phẩm nghệ thuật gốm sứ.
Đôi tay tài hoa của nghệ nhân làng gốm luôn cho ra đời những dòng lộc bình cuốn thư tuyệt tác chất lượng. Phải kể đến như lộc bình cuốn thư tùng hạc, lộc bình cuốn thư Phúc Mãn Đường, lộc bình cuốn thư Đức Phúc, Phúc Lộc Thọ....Tất cả tạo nên dòng sản phẩm gốm đặc sắc.
Cuốn thư trang trí trên các loại vật phẩm phong thủy này luôn thu hút với hoa văn tinh tế. Nét vẽ thanh nhã cùng đường nét con chữ có thần và chiều sâu. Cuốn thư trong nghệ thuật gốm sứ cũng nhờ thế mà phát huy tốt nhất những giá trị văn hoá, phong thuỷ như phúc báo điềm lành, vượng khí tài lộc…
