Sứ có thể hiểu đơn giản là sản phẩm được tạo ra khi nung đất sét, cao lanh ở nhiệt độ cao. Nhiệt độ nung trung bình của sứ ở khoảng từ 1200 độ C đến 1400 độ C.
Tìm hiểu sâu hơn, sản phẩm sứ được chia thành hai loại là đồ sứ và đồ bán sứ. Trong đó, đồ bán sứ là những sản phẩm có nhiệt độ nung chưa cao, đất chưa kết khối hoàn toàn, có tính hút ẩm và độ thấu quang hạn chế. Còn đồ sứ là sản phẩm sứ có kết khối hoàn chỉnh, nung ở nhiệt độ cao và chất lượng tốt nhất. Và làng gốm Bát Tràng chuyên sản xuất sản phẩm sứ, gốm.
Quy trình làm sứ được cho là có nguồn gốc từ Trung Quốc. Gạch Vạn Lý Trường Thành đến nay hơn 2000 năm mà vẫn còn tồn tại. Vào thế kỷ thứ 6 TCN, người Trung Hoa đã phát minh ra đồ sứ, được sản xuất từ nguyên liệu đất vùng núi Cao Lĩnh.
Sứ có các đặc tính như độ thẩm thấu thấp, độ đàn hồi, độ bền, độ cứng, độ trong, độ giòn, độ trắng, độ sáng, và độ vang; sứ có tính đề kháng cao với chất hóa học và sốc nhiệt.
Sứ được dùng làm bàn, bếp, đồ vệ sinh, và đồ trang trí, các sản phẩm nghệ thuật và gạch ngói. Sức đề kháng cao của nó với dòng điện giúp cho sứ trở thành một chất cách điện rất tốt. Sứ cũng được sử dụng trong ngành y tế ví dụ làm răng giả.
Sứ được dùng làm bát đĩa đựng thực phẩm chín vì sứ cách nhiệt tốt không làm tay bị bỏng khi cầm nắm. Ta muốn cho thức ăn lâu bị nguội thì bát đĩa làm bằng sứ là tốt nhất vì sứ là chất dẫn nhiệt kém, nên giữ nhiệt đồ ăn được lâu.
Quy trình sản xuất sứ đúng chuẩn phải trải qua 5 bước.
- Chọn và xử lý nguyên liệu
Sứ được làm từ nguyên liệu chính là đất sét. Loại đất sét được chọn phải có độ dẻo cao, có độ co ngót nhất định và có khả năng chịu lửa tốt. Mỗi loại sản phẩm gốm sứ khác nhau sẽ có cách chọn và pha các loại đất theo công thức riêng. Tiếp đó là công đoạn xử lý đất để loại bỏ các tạp chất, giúp sản phẩm gốm sứ đạt độ trắng, mịn và cho chất lượng cao.
- Tạo hình
Đây là bước tạo hình dáng sản phẩm cho gốm sứ. Để tạo hình gốm sứ, người thợ thường sẽ sử dụng bàn xoay hoặc khuôn in và đôi tay khéo léo của mình để tạo hình sản phẩm theo ý muốn. Sau đó các sản phẩm vừa tạo được sẽ được phơi khô dưới ánh nắng mặt trời.
- Trang trí
Sau khi tạo hình gốm sứ, người thợ sẽ sửa bỏ những phần thừa và làm mịn bề mặt sản phẩm phôi. Tiếp theo là bước trang trí hoa văn. Tùy vào óc sáng tạo, sự tỉ mỉ, những người thợ vẽ sẽ mang đến cho người dùng sản phẩm tinh tế, mang tính nghệ thuật.
- Tráng men
Sau khi sản phẩm đã được trang trí, các sản phẩm có kích thước lớn, sẽ được dùng phương pháp dội hoặc phun men, còn các sản phẩm kích thước nhỏ thường được nhúng men. Lớp men trên bề mặt sứ có tác dụng tạo độ bóng, sáng, đẹp cho tổng thể sản phẩm và để bảo vệ hoạ tiết vẽ bên trong.
- Nung sản phẩm
Nung sản phẩm là công đoạn cuối cùng trong quy trình sản xuất sứ. Đây là bước quan trọng quyết định sản phẩm có đạt tiêu chuẩn hay không.
Để nung sản phẩm, người ta thường dùng lò ếch, lò đàn hoặc lò bầu, lò hộp, sau đó sử dụng nguyên liệu chính là củi gỗ, than hoặc ga để nung. Với gốm, thường sẽ được nung từ 600 - 1350 độ C, còn riêng với các sản phẩm sứ, sẽ được nung ở nhiệt độ cao, khoảng 1280 - 1350 độ C.
Khi mua đồ gốm sứ, bạn hãy dùng ngón tay gõ vào chúng, nếu nghe thấy tiếng kêu coong coong như tiếng kim loại thì chúng là đồ tốt. Nếu nghe tiếng kêu đục và nặng thì đó là đồ chất lượng kém.
Có ba cách chọn bát ăn cơm, đĩa và khay bằng sứ đó là nhìn, gõ và úp.
Nhìn - Bạn hãy quan sát bề mặt ngoài của đồ gốm sứ để xem độ sáng hay xỉn của màu men, độ tươi hay tối, đậm hay nhạt của nét vẽ. Kiểm tra xem có bất cứ chấm đen hay vết rạn nứt trên đồ gốm sứ không.
Gõ - Bạn hãy dùng một chiếc đũa nhỏ gõ nhè nhẹ lên thành sản phẩm. Nếu âm thanh phát ra nghe giòn và trong thì đó là đồ gốm sứ tốt, nếu âm thanh đục hay phát ra tiếng cạch cạch thì chứng tỏ trên thân đồ gốm sứ có vết rạn nứt hay vỡ gió.
Úp - Bạn hãy úp ngược bát hay đĩa lên một mặt phẳng, hay úp ngược chúng vào nhau để xem độ tròn méo như thế nào. Nếu đồ vật được tạo tròn trĩnh, cân đối thì khi úp xuống sẽ không thấy cong lệch.
Ngoài ra bạn cũng cần chú ý, với bát ăn cơm, tô bằng sứ nên chọn loại cao đế, để cầm nắm thuận tiện hơn khi đựng thực phẩm nóng.
